20-01-11 Η ΕΝΑΝΤΙΩΣΙΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

 Διάλεξη στον Φιλολογικό Σύλλογο “Παρανασσός”- Ιανουάριος 2020

 Η ΕΝΑΝΤΙΩΣΙΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

ΣΤΑ ΜΕΤΑ ΤΑ ΦΥΣΙΚΑ

Εισηγήτρια Μαρία Σ. Άνθη

Ο Αριστοτέλης έζησε από το 384 έως το 322 π.χ. καταγόταν από τα Στάγειρα της Χαλκιδικής και ήταν γυιός του διάσημου γιατρού Νικόμαχου όπου ήταν γιατρός του Βασιλιά Αμύντα πατέρας του Φιλίππου. Στην Ακαδημία Πλάτωνος μαθήτευσε επί 20 χρόνια από το 367π.χ έως το 347 π.χ.  Μετά το θάνατο του δασκάλου του, πήγε στην Άσσο της Τρωάδος και δίδαξε σε Ακαδημία την οποία ίδρυσε. Εκεί έμεινε τρία χρόνια και ύστερα το 343 π.χ την μετέφερε στη Μυτιλήνη. Το 342 π.χ προσεκλήθη από το Φίλιππο ώστε να διδάξει το νεαρό Αλέξανδρο ως παιδαγωγός του.

Στη συνέχεια, μετέβη στην Αθήνα όπου ίδρυσε το Λύκειο, την Περιπατιτική Φιλοσοφική Σχολή. Εκεί μένει για δώδεκα χρόνια. Μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου εξεδιώχθη από την Αθήνα κατηγορούμενος ως άθεος και φίλος των Μακεδόνων. Λίγους μήνες αργότερα πεθαίνει από αρρώστεια του στομάχου.                                        (Αριστοτέλους, Τα Μετά τα Φυσικά Α',  σελ.7).  Τα έργα του τα χωρίζουμε σε δυο ομάδες. Στα Διδακτικά, στην πρώτη ομάδα  που έχουμε τα υπομνήματα τις πραγματείες, τους ακροαματικούς λόγους και τα Eσωτερικά. Τα δίδασκε σε μαθητές και φίλους του Λυκείου. Και στη δεύτερη ομάδα έχουμε τα παλαιότερα συγγγράμματα για πιο ευρύτερους κύκλους. (Αριστοτέλους, Τα Μετά τα Φυσικά Α',  σελ.8).

Αδιαμφισβήτητα μας άφησε ένα πολύ μεγάλο έργο, όχι μόνο για το τόπο μας αλλά ένα έργο που μπορεί να το χαρακτηρίσει κανείς και οικουμενικό, καθώς θεωρείται ως ο θεμελειωτής του Ευρωπαϊκού πολιτισμού, και ως ο ιδρυτής πολλών επιστημονικών κλάδων, oι οποίοι σήμερα διδάσκονται σε όλα τα πανεπιστήμια του κόσμου.

Τα Μετά τα Φυσικά, του Αριστοτέλη διαιρούνται σε 14 βιβλία και είναι το πρώτο σύγγραμμα μεταφυσικής που έχουμε από την Αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία και θεωρείται από τα σημαντικότερα παγκοσμίως. Πρόκειται για την φιλοσοφία της πρώτης επιστημονικής έρευνας, ο Αριστοτέλης τα ονόμασε Πρώτη Φιλοσοφία, διότι ερευνά τις πρώτες αρχές των αιτιών.  Διερευνά το ακίνητο κινούν όπου τα διάφορα όντα αντλούν την ύπαρξή τους. Ο τίτλος  δεν αποδίδεται στον Αριστοτέλη αλλά στον Νικόλαο Δαμασκηνό περιπατητικό Φιλόσοφο και ιστορικό που έζησε τον 1ο αιώνα π.χ. Ο τίτλος αυτός συναντάται στα συγγράμματά του. Το συνολικό έργο του Αριστοτέλη όπως μας πληροφορεί ο Αλεξανδρινός Έρμιππος ο οποίος έζησε το 2ο αιώνα π.χ, αποτελείται από 400 συγγράμματα. Από αυτά διεσώθησαν τα 143 συγγράμματα.  Για πολύ μεγάλο διάστημα είχε επέλθει η λήθη στο σύνολο των συγγραμμάτων του Αριστοτέλη. Δέχθηκε πολεμική από αντιπάλους του Περιπατιτισμού. Από τους Μεγαρικούς τους Επικούριους και τους Στωϊκούς. Όμως αργότερα ξανάρχονται στην επιφάνεια τα έργα. Μια πρώτη έκδοση επιχειρείται από τον 9ο ή 10ο διάδοχό του  στη Περιπατητική Σχολή, τον Ανδρόνικο το Ρόδιο  τον 1ο αιώνα π.Χ. περίπου κατά το 60 με 50 π.χ. Μέσα στα έργα που διατήρησε και ανέδειξε  ο Ανδρόνικος ήταν και τα Μετά τα Φυσικά.

Τα Μετά τα Φυσικά ή αλλιώς, θεολογία και Πρώτη Φιλοσοφία  έφθασαν στη σύγχρονη εποχή σε πολύ κακή κατάσταση και κατατάσσονταν στα ακροαματικά, στην πρώτη ομάδα δηλαδή.  

Σε ότι μας άφησε ο Αριστοτέλης, στο μεγαλύτερο μέρος των μελετών του, γίνεται μια παρατήρηση της Φύσεως στον αισθητό κόσμο, μέσα σε αυτόν, γύρω από αυτόν και εκτός αυτού.

Εκτός από τα Μετά τα Φυσικά, έχουμε τα Φυσικά, τα Λογικά, τα Βιολογικά, τα ψυχολογικά, τα Ηθικά, Τα Πολιτικά, τα Τεχνολογικά που εκεί έχουμε τη Ρητορική και την ποιητική. Και έχουμε και τα προβλήματα. 

Τα προβλήματα τα μελετά ο Αριστοτέλης με πλήρη κατανόηση και δίχως προκατάληψη τα αντιμετωπίζει όλα στη ρίζα τους. Τα παρακολουθεί από την πρώτη τους αρχή, γιαυτό και είναι ο ιδρυτής της ιστορικής και γενετικής διερεύνησης των προβλημάτων. Το κυριότερο πρόβλημά του είναι η ουσία. Τι εστί ουσία.  Ερώτημα με το οποίο πρωτίστως ασχολήθηκε και ο Σωκράτης ο οποίος είχε μαθητή του τον Πλάτωνα και στη συνέχεια ο Πλάτων είχε μαθητή του τον Αριστοτέλη. Και τι μας λέει ο Αριστοτέλης ως  γνήσιος μεταρρυθμιστής στο έργο του Πλάτωνος. Μας λέει ότι:

Και παλαιότερα και σήμερα, αντικείμενο αιώνιας αναζήτησης και απορίας ερώτημα είναι τι είναι το Όν, είναι ένα ερώτημα το οποίο ερωτά τι είναι η ουσία.

Μα, για τον Αριστοτέλη δεν είναι μια οποιαδήποτε ουσία αυτή. Είναι μια καθολικότητα. Κι επειδή ακριβώς είναι καθολική η ουσία, είναι και η πρότερη ουσία. Αυτή επομένως δεν μεταβάλλεται με τίποτα.  Κι αυτό έγινε διότι διέκρινε το είδος.

Διέκρινε το είδος της ουσίας ο Αριστοτέλης, και λέει ότι αυτή η ουσία φαίνεται από τα εναντία, όσον αφορά ποιά είναι αυτή η ουσία. Τα οποία εναντία είναι συμβεβηκότα, είναι αυτά που συμβαίνουν. Αυτά είναι τα συμβεβηκότα.

Αλλά ποιά όμως συμβεβηκότα από το είδος. Χωρίς να ταυτίζεται λέει η ουσία με το είδος. Δηλαδή άν η ψυχή είναι ουσία, το είδος που είναι το σώμα μπορεί να νοσήσει αλλά η ψυχή δεν θα ταυτιστεί με το είδος, δεν θα νοσήσει. Γιατί εκεί στην ουσία δεν υπάρχει τίποτα το εναντίον.

Με αυτή τη διάκριση ενώ ακόμα ήταν στη σχολή του Πλάτωνα εγκαταλείπει ουσιαστικά την περί των ιδεών αντίληψη του Δασκάλου του.

Στο 354 π.χ μας λέει ότι η ψυχή είναι είδος και λόγος και σε ένα ωριμότερο στάδιο μας λέει στο διάλογο του "Ευδήμου", ότι η ψυχή είναι κάποιο είδος και λόγος που δεν έχει υλικό υπόβαθρο στο σώμα.

Η πρωτότυπη αντίληψη του Αριστοτέλη με τα Ενάντια που αναφέρει ως έννοια και θεώρηση, είναι αδιαμφισβήτητη. Με την συλλογιστική του,την αναλυτική του σκέψη, την επαγωγική του μέθοδο και την  αναλογική μέθοδο.

Επίσης τις έννοιες με μεγάλα φιλοσοφικά νοήματα και νέους λεκτικούς όρους, ΠΟΥ ΕΙΣΑΓΕΙ ο Αριστοτέλης δίνει και την απάντηση στο τι εστί Όν. Αποδίδει λέει πολλές σημασίες. Έχει πολλαπλά νοήματα το Όν. Το Όν είναι πολλαπλό.

Τη πολλαπλή σημασία του Όντος τη διακρίνει στο κατά συμβεβηκότα το Ον ως αληθές και το μη Όν, ως ψεύδος. Δηλαδή  από εκεί βλέπεις την αλήθεια και το ψεύδος.

Δίπλα σε αυτά τα σχήματα υπάρχουν και οι τύποι. Είναι τα σχήματα της κατηγορίας. Αυτή η κατηγορία στα σχήματα, μας δείχνει τι είναι η ουσία.  Η ουσία όμως πώς; ως προς τη σημασία του Όντος. Και έχει σημασία το Όν; Βεβαιότατα. Έχει σημασία στο ποιόν στο ποσόν και αλλού. Το Όν θέλουμε να μάθουμε ποιό είναι. Ποιό είναι ως προς το ποιόν του, δηλαδή έχει ποιότητα; ποιά είναι η ποιότητά του, ποιό είναι το ποιόν του.

Το Όν ως προς ποσότητα, ως προς τη θέση του.  Πού βρίσκεται αυτό, πόσο είναι, πού υπάρχει και πότε υπάρχει. Καθώς και ό,τι άλλο έχει όμοια σημασία με το Όν.

Σε όλα όμως υπάρχει η σημασία του Εν δυνάμει και εν Ενεργεία Όντως. Η Δύναμη και η ενέργεια.

 

Για τον Αριστοτέλη προέχει η Ενέργεια και ακολουθούν τα δυναμικά, τα οποία έπονται. Αυτά είναι δεύτερα και κάνει διάκριση μεταξύ Ενέργειας και δύναμης . Επομένως η Ενέργεια άρχεται.  

Για τον Αριστοτέλη δεν υπάρχει κάποιος θεός πλάστης και  δημιουργός. Υπάρχει η Φύση, η μεταφύση που ονόμασε θεολογία και τα φαινόμενά τους στον αισθητό κόσμο σε ο,τιδήποτε βλέπουμε ακούμε και αισθανόμαστε. Κι αυτή η μεταφυσική ουσία, στην πολλαπλότητά της με την ενέργεια που άρχεται τακτοποιεί τα θέματα όλα.

Είναι η καθαρή πρώτη ουσία, η Διάνοια των μετά των φυσικών φαινομένων και θα αφαιρέσει ή θα προσθέσει ύλη, ή θα διαιρέσει στη γεωμετρία της, μη λαμβάνοντας υπόψη ό, τι μπορεί να είναι κοντά στο Μη όν. ΌΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΚΑΘΟΡΙΣΤΟ ΑΜΕΛΕΤΗΤΟ ΑΣΗΜΑΝΤΟ. ΕΙΝΑΙ ΚΟΝΤΑ ΣΤΟ ΜΗ ΟΝ.

Όπου για τα συμβεβηκότα δεν υπάρχει επιστήμη ούτε θεώρηση. Τα συμβεβηκότα στο μη ον δεν έχουν επιστήμη. Δεν έχουν την επανάληψη και στο ποσόν είναι λίγα.

Βλέπουμε ότι το όντος Όν, έχει κι αυτό τη λειτουργία του και είναι αυτή η πολλαπλή. Επειδή αυτή εκφράζει το αληθές.

 Απουσιάζει στην Αριστοτελική λογική το θείο με την έννοια του θεού του αόρατου όπως απουσιάζει και η υπερβατικότητα και ο κόσμος της ιδέας του Πλάτωνα.

Ο Πλάτων με τις ιδέες του, εννοούσε τις αιώνιες πρωταρχικές μορφές  πραγμάτων του κόσμου των φαινομένων και των αφηρημένων εννοιών όπως του καλού και της αρετής οι οποίες ζουν σε έναν αιώνιο και τέλειο κόσμο, του Είναι.  Εδώ ο κόσμος μας, ο κόσμος των φαινομένων στη γη, είναι μια ατελής μίμησή του. (Zemb, Αριστοτέλης, σελ. 70)

 

Αντίθετα για τον Αριστοτέλη αυτός εδώ που ζούμε είναι ο κόσμος του Είναι. Ο αισθητός κόσμος. Εδώ δίπλα μας είναι όλα. Δίπλα στα αισθητά υπάρχει και η έννοιά τους, αυτό ακριβώς είναι η μορφή και η ιδέα.

 Στον "Έύδημο" , το 354 π.χ. Καταλήγει να πει ότι ουσία είναι το είδος κι αν οι ιδέες είναι η ουσία των όντων, δεν υφίστανται σε υπερβατική περιοχή, αλλά ενυπάρχουν μέσα στα όντα. Είναι παρούσες.

Και μάλιστα όπως μας εξηγεί άμεσα παρούσες μέσα στα Όντα. Αυτές βρίσκονται εντός τους οι οποίες θα γίνουν πραγματικότητα με την εντελέχεια μέσω της εξελικτικής τους πορείας. Για τον τελικό τους σκοπό.

 Έτσι με αυτόν τον τρόπο ο Αριστοτέλης συμπέρανε ότι και οι ιδέες πρέπει να ενυπάρχουν μέσα στα όντα ως είδη. Αποτελώντας την ουσία τους.

 Με αυτόν τον τρόπο μόνο,  η Πλατωνική ιδέα είναι παρούσα στα όντα κατά τον Αριστοτέλη. Μόνο με αυτόν τον τρόπο και με κανέναν άλλον.

Το ιδεολογικό στοιχείο αυτού του συμπεράσματος το ονόμασε είδος. Η ιδέα μετετράπη σε είδος και την καταλαβαίνουμε μόνο αν λάβουμε υπόψη μας την κατηγορία.

Η κατηγορία της ουσίας κατέχει πρωταρχική θέση στην οντολογική σκέψη του Αριστοτέλη. Όπως είναι γνωστό το οντολογικό πρόβλημα είχε θέσει ο Πλάτων στο έργο "Σοφιστής" και 'Φαίδρος".  Εκεί οι ιδέες δύναται να νοηθούν ως υπερβατικές οντότητες εν σχέσει προς τα όντα.

Η διαφοροποίηση ήταν εκείνη που διέκρινε τον Αριστοτέλη ως προς την προσέγγιση του κάθε προβλήματος που ανέκυπτε.

Η διαφοροποίηση  αυτή προϋπήρχε από τη νεαρή του ηλικία και τη βλέπουμε αργότερα στους διαλόγους των έργων του όπου θέτει μέσα τον εαυτό του και με τη μέθοδό του και τη συλλογιστική του  εξετάζει κάθε πρόβλημα από την αρχή του.

Για κάθε ερευνητή στα έργα του και κάθε μελετητή ο Αριστοτέλης δείχνει να έχει ένα μεγάλο εύρος ως Φιλόσοφος και ανθρωπιστής που είναι σχεδόν ανεξερεύνητος, δεν έχουμε τη δυνατότητα ακόμη να τον γνωρίσουμε σε όλες τους τις διαστάσεις. Ανέπτυξε τη συλλογιστική στα έργα του με πολλές σημασίες του Είναι. Το ίδιο εφάρμοσε και στα Εναντία.

Θεωρώ ότι η ανάλυση στην Εναντίωση μας οδηγεί στον απειροστικό λογισμό. Έχουμε μεταβολή της επανάληψης στα άκρα όριά της στα ακρότατα. Επομένως και αλλαγή  προσήμων. Επειδή στα ακρότατα έχουμε τα αντίθετα γι αυτό και στα αισθητά υπάρχουν τα εναντία, προερχόμενα από το άπειρο. Οτιδήποτε περικλείει δύναμη και ενέργεια και πηγάζει από τον εαυτό του, την αντλεί από το ακίνητο κινούν. Είναι πέραν του ήλιου. Όπως διαφαίνεται ισχύει ανεξάρτητα από το σύστημα το γεωκεντρικό. Ισχύει είτε είναι γεωκεντρικό είτε όχι. Είτε είναι ηλιοκεντρικό είτε όχι. 

Αν και τα μαθηματικά τα είχε στην τρίτη θέση. Είχε πει ότι είναι το τρίτο γένος. Τρίτο γένος ήταν τα ενδιάμεσα δηλαδή τα μαθηματικά όντα. θεωρούσε ότι μπορούν να σου δείξουν ή να επιβεβαιώσουν τη γνώση αλλά δεν θεωρούσε ότι τα ενδιάμεσα αποκαλύπτουν ή φανερώνουν τα φαινόμενα.

 Ο Αριστοτέλης όλα τα φαινόμενα τα εξετάζει με μια απορριπτική μέθοδο ώστε να αποκαλυφθούν. Κι αυτό γιατί θέλει να οδηγηθεί στην αρχή του προβλήματος αφού όμως λύσουμε όλες τις απορίες. Τακτική που ακολουθούσε και ο Σωκράτης γιατί ο Αριστοτέλης είναι γνήσιος Σωκρατικός. Αλλά και ταυτοχρόνως και επηρεασμένος από τις διδαχές του Πλάτωνα καθώς ήταν για πολλά χρόνια μαθητής στην Ακαδημία του.  

 

Η εναντίωσις κατά τον Αριστοτέλη

Κατά τον Αριστοτέλη, το πρωταρχικό Όν που δεν είναι κάτι αλλά είναι ένα Όν καθαρό είναι η ουσία. Τι είναι η ουσία όμως; Είναι αυτό που δεν έχει κάποιο φυσικό μέγεθος διότι είναι πρότερο της γνώσης, του λόγου και του χρόνου. Αυτή λοιπόν η ουσία είναι ξεχωριστή και αυθύπαρκτη, τα άλλα όχι.

Άρα εδώ έχουμε να παρατηρήσουμε ότι η ουσία βρίσκεται εκτός του φυσικού πεδίου εκτός του αισθητού κόσμου που εμείς αντιλαμβανόμαστε. Επειδή όμως κάτι μπορεί να μην είναι εμφανές στο οπτικό μας πεδίο δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει και δεν λειτουργεί. Και πώς λειτουργεί αυτή η ουσία; που την ονομάζει θεία ουσία και πρώτη φιλοσοφία;

Ο Αριστοτέλης μας εξηγεί πως υπάρχει η πολλαπλότητα όπως είπαμε και πριν. Εκεί μέσα εξηγεί και το πώς λειτουργεί, αυτό το οποίο θα πρέπει να το εξετάσουμε. Αυτό υποστηρίζει ο Αριστοτέλης.

Μας λέει ότι η ύλη δεν μπορεί να εκληφθεί ως ουσία αλλά ούτε και το σύνθετο ύλης και μορφής. Ούτε η ποσότητα, το μήκος, το βάθος. ΑΥΤΑ δεν ορίζονται όπως ακριβώς η ουσία.  Διότι αναγκαστικά έχουμε την ένωση ενός υποκειμένου και ενός κατηγορήματος μιας ουσίας  για την ύπαρξη.

Εδώ βλέπουμε την ουσία να άρχεται και τα άλλα να απορρέουν από αυτήν, ενώ η ίδια συγκροτεί κάθε οντότητα. Κάθε οργανισμό, κάθε σύνολο.

Κατά τον Αριστοτέλη, αν δεν υπήρχαν τα πρωταρχικά όντα δεν θα υπήρχε τίποτα. Τα αΐδια όντα υπάρχουν ενεργεία! Το δυνάμει αγαθό και το ενεργεία αγαθό, έχουν και τη γεωμετρική απόδειξη.

 

Η ΟΥΣΊΑ διαπνέει τα πάντα ποικιλοτρόπως διότι όλα αποτελούν το όλον βρίσκονται και περικλείονται μέσα σε αυτό. Γι αυτό έχουμε και το σημείο της πολλαπλότητας.

 

 

Κατά την εκτίμησή μου.  

Πολλά από αυτά που ερμήνευσε ο Αριστοτέλης, έμειναν ανεξερεύνητα ως προς την πολύπτυχη ερμηνεία που παρουσιάζουν.

θεωρώ ότι:

 Όταν π.χ. ο Αριστοτέλης μιλάει για λήψεις και αποβολές, στην ουσία εννοεί για πάλη δυνάμεων. Όταν μας λέει για τα άλλα εναντία είναι οι αντίθετες δυνάμεις γεωμετρικώς. Είναι εκείνα που έχουν, δηλαδή κατέχουν, το είδος της εναντίωσης, την φτιάχνουν και εκείνα τα άλλα είναι εκείνα που είναι ικανά να την φτιάξουν. Τούτο σημαίνει ότι, Φτιάχνουν το αντίπαλον δέος. Έτσι έχουμε τα εναντία, έτσι μας προκύπτουν.

Όταν μιλάει για το μέγιστο έσχατο που είναι το τέλειο και το οποίο από τίποτε δεν έχει ανάγκη το τέλειο, εννοεί τις πηγές απ’ όπου ρέει ενέργεια. Από εκεί πηγάζουν και τα αΐδια όντα που υπάρχουν ενεργεία. 

Όλοι οι φιλόσοφοι είχαν δικαίωμα στις πηγές, να αντλήσουν γνώση και σοφία για να μεταδοθούν όλα αυτά τα οποία εν συνεχεία δόθηκαν στους ανθρώπους, αλλά πολλά που ήταν άκρως προσωπικά και αφορούσαν τις εμπειρίες τους μέσα στη μύηση και στη μάθηση δεν τα είπαν, διότι δεν είχε κανένα νόημα.

Εμείς όμως οφείλουμε να ερευνάμε και να διεισδύουμε όλο και πιο βαθιά σε αυτήν την μεγάλη κληρονομιά που μας άφησαν. Η διάνοια είναι ο νους, για όλα τα όντα. Ο άνθρωπος κατά πόσο συμμετέχει στο κοινό νου. ΑΥΤΌ είναι ένα ερώτημα.  

Κοινός νους δεν είναι η λογική ή η κοινή λογική με την έννοια που της αποδίδουμε σήμερα. Ήταν η συγχρονικότητα και η σύμπνοια σε νοήμονες οντότητες. Είναι μια βαθύτατα μεταφυσική έννοια, όπου ο δάσκαλος μετέδιδε τη γνώση στο μαθητή. Είναι η δόνηση.

Ας φέρουμε ένα παράδειγμα σύμφωνα με τα όσα θίγουμε στο θέμα μας και για τη συλλογιστική του Αριστοτέλους έτσι ώστε να την κατανοήσουμε.

Η Δόνηση είναι ο λόγος. Αλλά η δόνηση μέσα έχει την ουσία από αυτήν διαπνέεται. Για παράδειγμα, στην προκειμένη περίπτωση το γένος είναι το θείο, το είδος είναι η δόνηση και τα συστατικά της είναι τα στοιχεία από εκεί βγαίνει και η κατηγορία της ουσίας που λέγαμε.

Το είδος καθορίζει αυτό που λέμε συνειδητότητα, είναι το είδος ενέργειας και δυναμικότητας. Και λέμε αυτό κάνει αυτήν την εργασία, έχει αυτές τις χαρακτηριστικές ιδιότητες. Κάνει μια δουλειά. ΕΝ ΑΡΧΗ  είναι η συνειδητότητα. Όλα διαπνέονται από ουσία αλλά όχι με τον ίδιο τρόπο αλλιώς η καρέκλα και αλλιώς ένας άνθρωπος.

 

Ας δούμε τώρα την Εναντίωση μέσα από μια άλλη προσέγγιση και τι θέλει να μας πει ο Αριστοτέλης μέσα από αυτήν.

 

(Βλέπουμε το σχετικό σχήμα στην οθόνη μας).

 

 

 

 

 

 

Θα σας διαβάσω ένα απόσπασμα από τον στίχο 1055^α, του έργου Μετά τα Φυσικά Ι΄, του Αριστοτέλη (τόμος Β΄), από το εδάφιο: Η Εναντίωσις. Η μετάφραση είναι από το πρωτότυπο του Νικ. Κυργιόπουλου. Πρόκειται για ένα από τα ωραιότερα κείμενα του Αριστοτέλη, στα Μετά τα Φυσικά. 

Η Εναντίωσις

1055a Επειδή τα διάφορα πράγματα ημπορεί να έχουν αναμεταξύ των μιαν μεγαλυτέραν και μια μικροτέραν διαφοράν, υπάρχει και κάποια μεγίστη διαφορά και αυτήν την λέγω εναντίωσιν.

Εδώ εννοεί την αντίθεση, τα ενάντια αυτά που βρίσκονται εκ διαμέτρου αντίθετα ενός σημείου.

 

Η επαγωγή φανερώνει ότι αυτή είναι μεγίστη διαφορά. Διότι τα πράγματα που έχουν διάφορον γένος, δεν έχουν δρόμον να βαδίσουν τα μεν προς τα δε, αυτά έχουν πάντοτε ολοέν μεγαλυτέραν απόστασιν αναμεταξύ των, και δεν είναι ποτέ επιδεκτικά συναντήσεως.

Εδώ εννοεί ότι υπάρχουν τα ακρότατα. Τα άκρα στο μέγιστο και στο μη μετρήσιμο. Άρα στο υπερ εκτός του δικού μας διαστήματος.

 

Αι γενέσεις όμως αυτών, όσα διαφέρουν ανά το είδος, έχουν έσχατα αφετηριακά σημεία τα εναντία, επειδή λοιπόν τα μεταξύ των εσχάτων διάστημα είναι μέγιστον, είναι μέγιστον και το μεταξύ των εναντίων διάστημα. 

Μας λέει λοιπόν ότι τα αντίθετα τα ενάντια γεννιόνται και συνεχίζει να μας εξηγεί πολύ καθαρά ότι:

Πρέπει να προσθέσωμεν ότι, ό,τι είς κάθε γένος είναι μέγιστον, είναι τέλειον. Διότι μέγιστον είναι ό,τι δεν ημπορεί να ξεπεραστεί και τέλειον είναι εκείνο έξω από το οποίον δεν υπάρχει πλέον τίποτε να αντιληφθής.

 

Εδώ εννοεί το ασύλληπτο. Είναι  αυτό που δεν το αντιλαμβανόμαστε εκτός της σφαίρας μας και του αισθητού κόσμου. Βρίσκεται εκτός έλξης.

 

Διότι η τελεία διαφορά έχει φθάσει είς το τέλος της, απαράλλακτα όπως και τα άλλα λέγονται τέλεια, επειδή έχουν φθάσει είς το τέλος των, έξω δε πάλιν, από το τέλος δεν υπάρχει τίποτε διότι είς κάθε πράγμα το τέλος είναι έσχατον και περιέχει το όλον δι’ αυτό δεν υπάρχει τίποτε έξω από το τέλος και τίποτε δεν έχει ανάγκην το τέλειον.

Για τον Αριστοτέλη τα φαινόμενα είναι αριθμοί αλλά εκείνο που πλέον δεν διαιρείται δεν είναι απαραίτητο να είναι αριθμός ούτε το Ένα. Ανήκει  στην πολλαπλότητα και πέρα από αυτήν, αυτό δεν έχει όνομα γιατί πάει παντού επομένως δεν είναι απαραίτητο να φέρει αριθμό. Είναι ουδέτερο. Περιφέρεται παντού είναι το άπαν. Απουσιάζει η έννοια του θεού όπως την ξέρουμε. Θεός είναι η φύση.

 

Ότι λοιπόν, η εναντιότης είναι τελεία διαφορά, τούτο έγινε φανερόν από όσα είπαμε. Επειδή όμως ο όρος εναντία λέγεται με πολλάς σημασίας, θα ακολουθήσει και η σημασία του όρου τέλειος, ανάλογα με το είδος της εναντιότητας που τυχόν δε έχουν τα εναντία.

 

Άρα συμπεραίνουμε πως όλα τα ενάντια συμπεριλαμβάνουν το είδος της εναντιότητας και οι πολλές σημασίες είναι η πολλαπλότητα.

 

Τούτου τεθέντος είναι φανερόν ότι δεν ημπορεί να αντικρύζεται ένα πράγμα από περισσότερα του ενός εναντία διότι ούτε από το έσχατον ημπορεί να υπάρξει κάτι εσχατότερον, ούτε ένα διάστημα ημπορεί να έχει περισσότερα από δύο τελικά σημεία.

Εδώ μας λέει για θεμελιώδη νόμο όπου το εσχατότερο είναι το ένα που κάπου αλλού έχει το άλλο ένα όμοιό του ως εσχατότερο. Και είναι αντίθετο το ένα με το άλλο. Επομένως και δαφορετικό.

 

Κατά τινα γενικόν τρόπον, εάν η εναντιότις είναι ολοκληρωτικώς διαφορά—κάθε όμως διαφορά υπάρχει ανάμεσα είς δύο τελικά σημεία – εξάγεται το συμπέρασμα ότι το αυτό συμβαίνει και με την τελείαν διαφοράν. 

Η εναντίωσις  λοιπόν και τα ενάντια βρίσκονται σε τελεία διαφορά.

 

Είναι ανάγκη όμως και οι άλλοι ορισμοί των εναντίων να είναι αληθινοί. Διότι βεβαίως η τελεία διαφορά έχει την μεγίστην διαφοράν.

Εδώ έχουμε το μέγιστο, είναι αυτό που χαρακτηρίζει τα εναντία. Αν έχουμε τα άκρα αντίθετα έχουμε και τα ακρότατα. Έχουμε τα έσχατα και το τέλος.

 

Όμως δεν ημπορούν να υπάρχουν άλλαι διαφοραί παρά εκείναι, του γένους και του είδους, εφ’ όσον απεδείχθη ότι δεν υπάρχει διαφορά διά πράγματα που είναι έξω από το γένος μεταξύ όμως των πραγμάτων του αυτού γένους, η τελεία διαφορά είναι η μεγίστη, και είναι εναντία, όσα εντός του αυτού γένους έχουν την περισσοτέραν απόστασιν διότι μεγίστη των διαφορά είναι η τελεία διαφορά.

Στην τελεία διαφορά έχουμε το ακίνητο το ακρότατο σημείο και πιο κάτω το γένος η μορφή τα στοιχεία και η κατηγορία κινούνται μεταβάλλονται και αντλούν κίνηση από το ακίνητο που δεν παθαίνει τίποτα από όλα αυτά.

 

Φαίνονται και στο σχήμα – Αριστοτελικό σύμπαν

Ακόμη είναι εναντία όσα, εντός του αυτού υποκειμένου που τα υποδέχεται, έχουν την πλέον μεγαλυτέραν διαφοράν. Διότι τα εναντία έχουν την αυτήν ύλην και ακόμη εναντία όσα έχουν την μεγαλυτέραν διαφοράν εντός της αυτής δυνάμεως, εντός της αυτής δυνατότητος υπάρξεως. Διότι βεβαίως μία επιστήμη έχει ως θέμα της ένα γένος, εις την περίπτωσιν δε αυτήν η τελεία διαφορά είναι μεγίστη διαφορά.

 

Εδώ μας λέει για την δυνατότητα ύπαρξης και τη δύναμη. Δεν μιλάει για ενέργεια.  Και τι σημαίνει αυτό;

 

Σημαίνει ότι μπορεί να είναι κατηγορία που το υποκείμενο από ανάγκη ύπαρξης λειτουργεί σε κάποιο σημείο του ως σύνθετο ή ενώνεται με άλλο πάλι από ανάγκη ύπαρξης. Επομένως παίρνει απορροή από την ουσία. Η απόσταση ο χρόνος το βάθος και ότι άλλο είναι ανήκουν στα δυναμικά και δεν είναι η ίδια η ουσία απλώς παίρνουν αντλούν ουσία και εν συνεχεία  διαπνέονται από αυτήν.

 

Πρώτην εναντίωσιν αποτελούν η “έξις” και η στέρησις, όχι όμως κάθε στέρησις (διότι η στέρησις έχει πολλάς σημασίας), αλλά όποια στέρησις είναι τελεία. Τα άλλα όμως εναντία θα τα ειπούμε εναντία με βάσιν την σημασίαν της έξεως και της στερήσεως, άλλα επειδή έχουν το είδος αυτό της εναντιώσεως, άλλα επειδή το φτιάνουν ή είναι ικανά να το φτιάσουν, και άλλα επειδή είναι λήψεις και αποβολαί μιας εναντιότητος αυτού του είδους ή ενός άλλου είδους» (Αριστοτέλους, Τα Μετά τα Φυσικά Ι΄, 1055a, σελ. 115-116).

Εδώ έχουμε αξίωμα μαθηματικό. Αυτό που δημιουργεί κι ένα άλλο σχήμα γεωμετρικό για λήψεις και αποβολές.

θα έλεγε κανείς οτι η δημιουργία είναι η ουσία, το ίδιο το Όν;

Όχι . Διότι αυτή η ουσία βρίσκεται υπεράνω απαλλαγμένη από κάθε ύλη και τα σύνθετά της. Αυτό εδώ είναι ένα σύστημα μέσα στο όλον που η ουσία το διαπνέει και έχουμε πολλά συστήματα και υποσυστήματα σύνολα και άλλα υποσύνολά τους.

Είναι πολύ σοβαρά αυτά που μας λέει εδώ ο Αριστοτέλης, η έξις με την στέρηση εκείνη που την κάνει τελεία, ποιά ; Ποιά κάνει τελεία; Την εναντίωση, κι  αυτήν την θεωρούμε ως πρώτη εναντίωση. Μετά θα έχουμε κι άλλα ενάντια πολλά που κι αυτά θα εξετάσουμε ανά είδος γιατί είναι πολλά. Άλλα επειδή φτιάχνουν το είδος κι άλλα επειδή κάνουν λήψεις και αποβολές.

 

Ερώτημα:  Αυτά όλα που υπάρχουν και ως συλλογιστικές που εφαρμόζονται στον κόσμο των εναντιώσεων και των αντιθέτων, στη φύση, που τα ενάντια λειτουργούν από την ίδια την ουσία το Ον και δημιουργούν κάθε αντίθεση και μεταβολή από μια πηγή ενέργειας κι από μια κατασκευή ενός μηχανήματος μέχρι και στην ίδια μας τη ζωή όταν έρχονται οι εναντιώσεις σύμφωνα με το αν πράξαμε και συμβάλαμε;  στην αρμονία του σύμπαντος ή όχι;

Απάντηση: Ο Αριστοτέλης μιλάει για λήψεις και αποβολές, στην ουσία εννοεί για πάλη δυνάμεων. Όταν μιλάει για το μέγιστο έσχατο που είναι το τέλειο και το οποίο από τίποτε δεν έχει ανάγκη το τέλειο, εννοεί τις πηγές απ’ όπου ρέει ενέργεια. Από εκεί πηγάζουν και τα αΐδια όντα που υπάρχουν ενεργεία. Όταν μας λέει για τα άλλα εναντία είναι οι αντίθετες δυνάμεις στη γεωμετρία. Είναι εκείνα που έχουν, δηλαδή κατέχουν, το είδος της εναντίωσης, την φτιάχνουν και εκείνα τα άλλα που είναι ικανά να την φτιάξουν να τη δημιουργήσουν.

Εδώ θα κάνουμε μια μικρή παρένθεση (ΌΤΑΝ Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ κάνει τη διάκριση μεταξύ ενέργειας και δύναμης τη σημαντικότερη που κανένας άλλος Φιλόσοφος δεν την αναπτύσσει  έτσι, μας λέει για το αϊδιο και την απορροή του που είναι τα δυναμικά, και μας λέει εκείνη που θα προτιμάμε είναι η ενέργεια γιατί είναι αρχαιότερη και έχει το αγαθό).

Και επανέρχομαι στην απάντηση. Πέρα όμως από ότι έχει να κάνει και με τον άνθρωπο που κι αυτός είναι μέρος της ολότητας, στην Εναντίωση, που του αναλογούν τα  εναντία, έχουμε δύο μαθηματικά αξιώματα πολύ μεγάλα. Το ένα μας λέει το ακρότατο σημείο.

Έχει όμως κι ένα άλλο, μπορεί και πολύ έξω από τη δική μας σφαίρα και την έλξη.

Έχει ένα άλλο περιβάλλον εκ διαμέτρου αντίθετο  του δικού μας  αλλά εξίσου τέλειο και εναρμονισμένο με το αντίθετό του, τη γη  μέσω των αναλογιών. 

Και αυτό το άλλο είναι εδώ κοντά μας, και μας λέει ο Αριστοτέλης για άπειρες κατασκευές που έχει εδώ στα συμβεβηκότα που είναι τα ανθρώπινα μέσα στα εναντία. Έχουμε απειρομεγέθη κατασκευές με κέντρα που συνθέτουν και άλλα που απλώς παλεύουν για την ύπαρξή τους.

Έτσι, θα μπορούσαμε να πούμε ότι έχουμε από την μια την σύνθεση κι από την άλλη την εντροπία ή μια συνεργητική αντιπαλότητα μέσα στο κόσμο της αδράνειας. Δηλαδή η εντροπία, η διατήρηση της ζωής με τη γέννηση και το θάνατο, μέσα στη σύνθεση.

 Ο Αριστοτέλης στη μελέτη του υπολόγιζε τα τέσσερα στοιχεία πυρ, αέρα, νερό και στερεά και ένα πέμπτο τον αιθήρ. Αυτή ήταν η πεμπτουσία. Η πέμπτη ουσία. Και όχι μόνο ο Αριστοτέλης. Όλοι οι αρχαίοι φιλόσοφοι από τους προσωκρατικούς ακόμη. Ήταν ενσυνείδητη οντότητα, ήταν ο φορέας της συνείδησης των συμπάντων όλων ο αιθήρ.

 Επομένως  εδώ βλέπουμε ότι η φύση τακτοποιεί τα πάντα και βρίσκονται όλα εν τη τάξει ακολουθία. Τα έσχατα, τα εναντία με νόμο καθορίζουν τη πραγματικότητα στον αισθητό μας κόσμο.

Ποιόν αισθητό κόσμο όμως; των φαινομένων. Όλων των φυσικών φαινομένων και των μεταφυσικών εκτός αισθητού κόσμου. Του δικού μας διαστήματος και σφαίρας και του άλλου του υπεραισθητού στα ακρότατα. Του υπερ- διαστήματος, του υπερ- κόσμου. Της ουσίας και του Όντος. Και ψάχνουμε να βρούμε τις αιτίες των φαινομένων και όλα έχουν ουσία και στοιχεία εντός τους.

Εξετάζοντας τα στοιχεία εξ αιτίας των παθημάτων τους δηλαδή των μεταβολών της ουσίας τους και των τροποποιήσεών τους, μπορούμε όπως αναφέρεται στα μετά τα φυσικά, από τον Αριστοτέλη,  να πούμε ότι οι διαφορετικές ιδιότητες μέσα στα στοιχεία να είναι αιτίες των υπολοίπων φαινομένων.

 Οι ιδιότητες είναι τρεις το σχήμα η τάξη και η θέση. Γι αυτό το Όν διαφέρει κατά τον Αριστοτέλη κατά τον ρυσμόν το σχήμα δηλαδή, την διαθιγήν την τάξη και τη θέση την τροπήν.  (Αριστοτέλους, Τα Μετά τα Φυσικά Α', 985b, σελ.40).                                                                                                               

 Έχω να σας πω ό,τι η αναζήτηση της αλήθειας είναι το ζητούμενο για κάθε ερευνητή. Απαιτεί αυτοσυγκέντρωση προ πάντων όλων και έμπνευση για την εμβάνθυνση και την ανάλυση. Η αναζήτηση αυτή, δεν πιάνει τόπο στην πεπατημένη αλλά μόνο σε ένα σύνολο γνώσεων. Και θέλουν όλα απόδειξη.

Ο Αριστοτέλης, στο βιβλίο α (1)  στα Μετά τα Φυσικά  στην ενότητα που φέρει τον τίτλο (Α  ΕΛΛΑΤΩΝ), μας παρουσιάζει τις δυσκολίες στην έρευνα της αλήθειας.

Μας λέει ότι η αναζήτηση της αλήθειας είναι δύσκολη. Η εισφορά αυτή ή δεν είναι τίποτε ή λίγο πράγμα για την αλήθεια. Το άθροισμα όμως όλων αυτών των σκέψεων των φιλοσόφων παράγει γόνιμα αποτελέσματα.

Η δυσκολία όπως μας εξηγεί φανερώνεται όταν δεν μπορούμε να φθάσουμε σε λεπτομερείς γνώσεις. Υπάρχουν λέει δύο ειδών δυσκολίες από τα ίδια τα πράγματα και από την αδυναμία του μυαλού μας, η παρούσα δυσκολία να έχει την πηγή της όχι στα πράγματα αλλά μέσα μας. 

Εξαρτάται σε τι κατάσταση βρίσκεται ο νους της ψυχής μας σχετικά με τα όσα κατά φύσιν είναι φανερώματα από όλα.                                                                                  (Αριστοτέλους, Τα Μετά τα Φυσικά α1, 993b, σελ.74).

Στην κριτική των προτύπων των παραδειγμάτων του πλάτωνος στα μετά τα φυσικά μας λέει: “Κι αν υπάρχει μια γενική επιστήμη για όλα, θα πρέπει κανείς να την αποκτάει χωρίς καμμία προηγούμενη γνώση”. (Αριστοτέλους, Τα Μετά τα Φυσικά Α', 990b, σελ.71).

 

 

Συμπέρασμα - Δεν είναι τυχαίο ότι όλος ο κόσμος μας είναι Αριστοτελικός από τη διανόηση, τους κλάδους των επιστημών, τη τεχνολογία όχι μόνο την ήδη υπάρχουσα αλλά και αυτήν στο μέλλον...

Τα έργα του Αριστοτέλη είναι η επιστημονική θεώρηση του σύμπαντος όλου. Η γνώση που μας δίνει είναι πολύπτυχη και ανεξάντλητη. Μέσα από το οντολογικό πρόβλημα του κόσμου που πραγματεύεται, μας εισάγει στην ενορατική αντίληψη ειδικότερα στα μετά τα φυσικά, στη θεολογία ή πρώτη Φιλοσοφία όπως ο ίδιος τα ονόμασε.

Η Εναντίωσις μας εισάγει σε έναν άλλο τρόπο σκέψης για την ανθρώπινη ύπαρξη μέσα στην καθημερινότητα, στον απειροστικό λογισμό μέχρι και την τεχνολογία.

 

Σας ευχαριστώ πολύ που με ακούσατε.

 

 

Βιβλιογραφία διάλεξης

Άνθη, Μ. (2019). Ως δια Μαγείας..και Κατά Γράμμα. Αθήνα: Λεξίτυπον.

Άνθη, Μ. (2013). Η Επανάληψη...το Άνοιγμα των Πυλών. Αθήνα: Λεξίτυπον.

Αριστοτέλης, (χ.χ.ε). Μετά τα Φυσικά. Μετάφρ. Νικ. Κυργιόπουλος. τόμος Β'. Αθήνα: Βιβλιοθήκη των Ελλήνων, Γεωργιάδης.

Αριστοτέλης, (χ.χ.ε). Μετά τα Φυσικά. Μετάφρ. Νικ. Κυργιόπουλος. τόμος Α'. Αθήνα: Βιβλιοθήκη των Ελλήνων, Γεωργιάδης.

Αριστοτέλης, (2011). Μετά τα Φυσικά. Μετάφρ. Νικ. Κυργιόπουλος. τόμος Α'. Αθήνα: Βιβλιοθήκη των Ελλήνων, Γεωργιάδης.

Αριστοτέλης, (2011). Μετά τα Φυσικά. Μετάφρ. Νικ. Κυργιόπουλος. τόμος Γ'. Αθήνα: Βιβλιοθήκη των Ελλήνων, Γεωργιάδης.

Zemb, J.M. (χ.χ.ε). Αριστοτέλης. Μετάφρ. Αγγέλα Βερικοκάκη Αρτέμη. Αθήνα: Νέα Σύνορα - Α.Α. Λιβάνη.

Νεώτερον Εγκυκλπεδικο Λεξικόν "Ηλίου", (χ.χ.ε). Το Αρχαίον Ελληνικόν Πνεύμα. Αθήνα: Εκδόσεις Εγκυκλπαιδικής Επιθεωρήσεως Ηλιος.