τιμητική διάκριση
Η ομιλία μου στο ενδέκατο Παγκόσμιο Φιλοσοφικό Φόρουμ (2020)
11ο WORLD PHILOSOPHICAL FORUM
Θέμα: Η πρώτη Φιλοσοφία ή πρώτη θεολογία και η Αριστοτελική συλλογιστική
Εισηγήτρια Μαρία Άνθη
Η εξέλιξη της κάθε επιστήμης βασίστηκε κατά ένα πολύ μεγάλο μέρος στην παρατήρηση. Αφού ο άνθρωπος παρατήρησε το περιβάλλον του, μετά άρχισε να ερευνά. Με τον τρόπο έρευνάς του κατάφερε να αναπτύξει μια συλλογιστική. Με τη συλλογιστική αυτή, και τη συστηματοποίηση της ανέπτυξε μια μέθοδο. Έτσι πολλές φορές λέμε για τη μεθοδολογία της έρευνας που ακολουθούμε.
Η νόηση και η λογική του ανθρώπου όταν πρόκειται να ακολουθήσει μια συγκεκριμένη μεθοδολογία και εν συνεχεία να τη συστηματοποιήσει και να την αναπτύξει ώστε εκείνη να αποδώσει, πάλι θα βασιστεί στην παρατήρηση γιατί ενδέχεται να έχει μέσα την επανάληψη και το πείραμα. Έτσι έχουμε παρατήρηση, συλλογισμό, μέθοδο με κοινή συνισταμένη το λόγο.
Για να είναι ορθή όμως η παρατήρηση πρέπει να βασίζεται στην αλήθεια, αυτήν αναζητούσε ο Αριστοτέλης και οι άλλοι φιλόσοφοι από την εποχή ακόμη του Θαλή του Μιλήσιου και πολύ πίσω στην αρχαιότητα. Η αλήθεια ήταν πάντοτε το ζητούμενο στο λόγο.
Η Αλήθεια αποτελούσε τη νόηση με βάση τη λογική
Η αρχή της νοήσεως όμως τι μπορεί να είναι, ο Αριστοτέλης θέτει ερωτήματα και μας εξηγεί ότι στην προκειμένη περίπτωση το ζητούμενο εδώ είναι ποια είναι η αρχή της κινήσεως της ψυχής.
Στα Ηθικά Ευδήμεια, τόμος Β΄, στο βιβλίο Θ και στο εδάφιο 1248a από τη σελίδα 153, σε μετάφραση Νικόλαου Κυργιόπουλου. Σας διαβάζω τι γράφει περιληπτικά ώστε αυτά που θα πω να γίνουν κατανοητά.
“Μας λέει ότι αν δεν είναι ο νους αρχή της νοήσεως κι ούτε η ίδια η βούλησή μας,δηλαδή το να θέλουμε κάτι, τι άλλο απομένει να πούμε, ότι μπορεί να είναι εκτός από την τύχη;
Ώστε όλα θα προέρχονται αποκλειστικά από την τύχη ή υπάρχει κάποια άλλη καθολική αρχή έξω από την οποία δεν μπορεί να υπάρξει άλλη επειδή μπορεί αυτή (εκεί έξω) να έχει μια οντότητα;
Και δύναται να κάνει αυτά που κάνει; ερωτά ο Αριστοτέλης
και απαντά- Με αυτό το ζήτημα λέει ταυτίζεται το ζητούμενο, ποια είναι η αρχή της κινήσεως στην ψυχή. Και εξηγεί παρακάτω ότι εντός μας το θείο στοιχείο κινεί τα πάντα κι ότι απαράλλακτα όπως στο σύμπαν έτσι κι εκεί στην ψυχή το ίδιο γίνεται. Πλην όμως η αρχή του ορθού λόγου δεν μπορεί να είναι ο ορθός λόγος αλλά τι; κάτι ανώτερο, μάς λέει είναι.
Βλέπουμε λοιπόν ότι ο ορθός λόγος που εννοούμε εμείς εδώ εκεί μέσα στη συλλογιστική αυτή, την Αριστοτελική σκέψη έχει την έννοια μιας ανώτερης αρχής. Γιατί συμβαίνει αυτό; γιατί η αρετή δεν είναι παρά όργανο του νου. Και γι αυτό οι παλαιοί έλεγαν ότι ευτυχείς καλούνται όσοι με την παρόρμηση του ενστίκτου σημειώνουν επιτυχίες.
Και το να διαλογίζονται δεν συμφέρει σε αυτούς διότι έχουν μιαν αρχή που είναι ανώτερη από κάθε νου και διαλογισμό. Οι δε άλλοι έχουν τον ορθό λόγο αλλά την αρχή αυτή δεν την έχουνε.
Άλογοι όντες επιτυγχάνουν εις την ζωή μας λέει ο Αριστοτέλης.
Εδώ ποια είναι η ανώτερη αρχή; Eίναι η καθολική. Αυτή η καθολικότητα, αυτή διαπνέει τα πάντα, εδώ σε εμάς τους ανθρώπους. Στα μετά τα Φυσικά είναι ο άϋλος κόσμος αυτός. Αυτός ο κόσμος αντιπροσωπεύει τα αϊδια. Τις οντότητες στον άϋλο κόσμο.
Ο Αριστοτέλης στα Μετά τα Φυσικά, που εκείνος ονόμασε θεολογία γιατί ο όρος αυτός μεταφυσική είναι μεταγενέστερος, εξετάζει κυρίως το αιώνιο ερώτημα τι είναι Όν.
Γίνεται πολλές φορές αναφορά στη Λογική η οποία είναι από τα Λογικά του συγγράμματα όπως οι κατηγορίες, Περί ερμηνείας, Αναλυτικά πρότερα και ύστερα, τα Τοπικά που έχουν για θέμα τους τη διαλεκτική τέχνη, δηλαδή τις πιθανές αποδείξεις, Οι σοφιστικοί έλεγχοι. Και όχι μόνο. Το στοιχείο, τη Φύση, τα συμβεβηκότα, το τέλειον,το κολοβόν, το Πέρας, το Έχειν,το Πάθος, το Όλον. Και άλλοι όροι.
Τα Μετά τα Φυσικά του Αριστοτέλη περιλαμβάνουν όρους και εμβαθύνσεις και τις τελειοποιήσεις που απαιτεί μια σκέψη. Μαζί με τα Φυσικά και άλλα έργα του, έφεραν τον τίτλο “Όργανο”.
Περιλαμβάνει όρους έννοιες και εμβαθύνει σε αυτές με τρόπο αναλυτικό και με σύστημα που ανέπτυξε ώστε να μην αφήσει τίποτα ακάλυπτο και αναπάντητο.
Όπως μας πληροφορεί ο Νικ. Κυργιόπουλος, “Ο όρος Μετά τα Φυσικά δεν συναντάται στον Αριστοτελη, ο οποίος για να δηλώσει την επιστήμη του Είναι (του Όντος), χρησιμοποιεί αδιαφόρως τις λέξεις Σοφία, Φιλοσοφία, Πρώτη Φιλοσοφία και Θεολογία”. (Αριστοτέλους, Τα Μετά τα φυσικά Α, σελ. 19).
Πρόκειται για τα πρώτα θεία, ακίνητα και αχώριστα στη Φιλοσοφία. Ο τίτλος συναντάται ως Μετά τα Φυσικά στο Νικόλαο από τη Δαμασκό. Δεν τον συναντάμε δηλαδή στον Ανδρόνικο που εξέδωσε το έργο αυτό τον πρώτο αιώνα π.χ
ωστόσο όμως ο Γαίγκερ (Μέγας Αριστοτελιστής), θεωρεί ότι ο τίτλος Μετά τα Φυσικά εξελέγη από έναν παλαιότερο εκδότη.
Σήμερα πιστεύεται ότι επειδή τοποθετήθηκαν στο Όργανο μετά τα Φυσικά πήραν την ονομασία με τη σειρά κατάταξης. Η γνώμη αυτή ήταν του Αλεξάνδρου του Αφροδισιέως και του Ασκληπιού. Ο Συμπιλίκιος αξιόλογος κι αυτός σχολιαστής του Αριστοτέλη ισχυρίστηκε ότι το περιεχόμενο του έργου αυτού, καθόρισε και την ονομασία και όχι η απλή κατάταξή του, (Αριστοτέλους, Τα Μετά τα Φυσικά Α, σελ 19, 20).
Ο Α. Μανσιόν (A. Masion Βέλγος Αριστοτελιστής και Ακαδημαϊκός), μας πληροφορεί ότι ο Αριστοτέλης ενδιαφέρθηκε σε όλη του τη ζωή και όχι μόνο κατά τα τελευταία του χρόνια για τα προβλήματα που θέτει η επιστήμη της φύσεως κι ότι πρόκειται για μια ενότητα των Μεταφυσικών και η σκέψη του Σταγειρίτη βρίσκεται εκεί επακριβώς εκφρασμένη. (Αριστοτέλους, Τα Μετά τα Φυσικά Α, σελ 22).
Σύμφωνα με τη διεισδυτική κριτική του Γαίγκερ τα Μετά τα φυσικά είναι μια πραγματεία, μια μέθοδος δηλαδή. Όπως μας υποσημειώνει ο μεταφραστής και σχολιαστής Νικ. Κυργιόπουλος. Η μέθοδος είναι έρευνα. (Αριστοτέλους, Τα Μετά τα Φυσικά Τόμος Α, σελ 21).
Είναι πολύ σημαντικό σε κάθε δάσκαλο, σε κάθε μελετητή σε κάθε ερευνητή να μπορεί να διερευνά ώστε να προσθέσει κάτι καινούργιο αν και εφόσον έχει τη πνευματική διαύγεια εκείνη που να του το επιτρέπει. Θέλει κόπο και χρόνο αυτό. Τα δε θέματα αυτά αφορούν θεμελιώδεις αρχές και αξιώματα της ζωής , της φυσικής και πέρα από το φυσικό μας περιβάλλον και είναι πράγματι άγνωστα. Θα προσεγγίσουμε ορισμένες πτυχές σε ορολογίες στο έργο του Αριστοτέλη “Τα Μετά τα Φυσικά”, που ανήκουν στα λεγόμενα ακροαματικά στην ομάδα αυτή των έργων του που είναι και απόρρητα. Περικλείουν εντός τους, μια κρυφή έννοια. Ένα μεγάλο νόημα και μια μεγάλη αλήθεια.
Σε σύμπτυξη θα σας διαβάσω κάτι από μια νέα μελέτη μου. Θα δούμε μια πτυχή αυτής της Αριστοτελικής συλλογιστικής, είτε μεθοδολογίας για να δούμε την κεκρυμμένη γνώση της. Έτσι με τη προσέγγιση αυτή, Θα δούμε να υπάρχει μια Ενεργητική ακολουθία.
Κόσμος για τον Αριστοτέλη είναι το σύμπαν και έχει αρμονική διάταξη και σύνταξη.
Στο κεφάλαιο Δέκατο Ένατο στο στίχο 1022b διαβάζουμε το εξής: “Διάθεση λέγεται η διάταξη αυτού που έχει μέρη, ή στο χώρο ή κατά τη δύναμη ή κατά τη μορφή. Πρέπει να είναι ένα είδος θέσεως, όπως πράγματι υποδηλώνει και η λέξη “διάθεση”.(Αριστοτέλους, Τα Μετά τα Φυσικά Α, 1022b, σελ 167).
Παρακάτω στην ίδια σελίδα στο κεφάλαιο Εικοστό πάλι στον στίχο 1022b παράγραφος 10, λέει “ Υπό μια άλλη έννοια “έξις” σημαίνει διάθεση δυνάμει της οποίας το πράγμα διάκειται καλώς ή κακώς ή ανεξάρτητα ή σε σχέση προς κάτι άλλο.
(Αριστοτέλους, Τα Μετά τα Φυσικά Α, 1022b, σελ 167).
Συμπαιρένουμε δηλαδή μέσα στο κόσμο υπάρχει μια διάταξη αυτό που λέμε τάξη. Η εν τη τάξει ακολουθία και ποια είναι αυτή; πού βρίσκεται ; Σε ένα χώρο και έχει διάφορα μέρη απαρτίζεται από αυτά τα μέρη. Αυτά έχουν δύναμη μέσα τους. Από που είναι η δύναμη; O Αριστοτέλης μας πληροφορεί ότι αποκτήθηκε από την εμπειρία.
Δηλαδή τι συμβαίνει εδώ, ανάλογα με την εμπειρία που σημαίνει αίσθηση και μνήμη επί της ύλης.
Έτσι έχουν μια πλευρά δύναμης και μορφή δηλαδή και ουσία. Ουσία είναι η μορφή στην τελική της έκφραση.
Ξέρετε στο μεταφυσικό κόσμο, Δύναμη δεν μπορούμε να έχουμε αν δεν έχουμε εμπειρία από την ίδια τη μνήμη. Εμπειρία είναι κάτι που έχουμε κάνει μέσα στην επανάληψη κι από άλλες φορές. Επανάληψη είναι η ολοκλήρωση ενός κύκλου.
Υπό μια άλλη έννοια ενέχουν, δηλαδή έχουν εντός τους τη διάθεση και παρουσιάζουν διάταξη ως προς την δύναμη.
Αυτό σημαίνει ότι γίνεται κάτι. Είτε ανεξάρτητα πάει να γίνει αυτό, είτε σχετικά προς κάτι άλλο. Πολύ σημαντική πληροφορία.
Εδώ υπάρχει η σχετικότητα ως προς τα ποσά και τις αναλογίες που πρώτος αναφέρει ο Αριστοτέλης. Γιατί όπως μας λέει, το πράγμα διάκειται καλώς η κακώς είτε αναξάρτητα είτε σε σχέση προς κάτι άλλο. Και σε άλλο χωρίο κάνει ειδική αναφορά στην σχετικότητα ο Αριστοτέλης.
Εδώ συμβαίνει και κάτι άλλο, έχουμε Αρχή και Πέρας. Και πάμε στο κεφάλαιο δέκατο έβδομο για να το δούμε. Μας λέει ότι: “Πέρας λέγεται το έσχατο μέρος κάθε πράγματος και το πρώτο σημείο έξω από το οποίο δεν μπορείς να βρεις κανένα μόριο αυτού του πράγματος. Και το πρώτο σημείο μέσα στο οποίο περιέχονται όλα τα μέρη”.
Εδώ είναι ο χώρος και μας διευκρινίζει αυτό το χώρο. Λίγο πιο κάτω στο ίδιο κείμενο μας λέει:
“ Ωστε είναι φανερό ότι με όσες έννοιες νοείται και λέγεται η αρχή, με ισάριθμες, νοείται και το πέρας κι ακόμα περισσότερες. Γιατί κάθε αρχή, είναι κάποιο πέρας ενώ κάθε πέρας δεν είναι και αρχή”. (Αριστοτέλους, Τα Μετά τα Φυσικά Α. σελ. 166).
Ποιό είναι αυτό το Πέρας; Είναι στα έσχατα σύμπαντα αυτός είναι ο χώρος εκεί που είναι τα άϋλα όντα τα αϊδια που όλος ο κόσμος διαπνέεται από αυτά και εκεί δεν είναι η αρχή είναι το τέλος η τελείωση το τέλειο που δεν έχει ανάγκη από τίποτα το έσχατο πλέον. Γιατί από αυτά που διαπνέουν τα πάντα κινούνται τα πάντα. Ο Αριστοτέλης έδειξε την λειτουργική σύνδεση πάνω στην ύλη και τη δύναμη της Ενέργειας. Και είπε ποια είναι αυτά τα αίτια για το κάθε ένα ξεχωριστά.
Αυτή είναι η διάταξη η μεθοδολογία λειτουργίας μιας ορισμένης νομοτέλειας της φύσεως, του κόσμου όλου. Πρόκειται για τα ακίνητα και χωριστά αίτια γιατί αποτελούν τις αιτίες για τις κινήσεις των ουρανίων σωμάτων. Τα πρώτα αίτια, είναι αιώνια που υποπίπτουν στις αισθήσεις. Και έδειξε μια τελετουργική διαδικασία μέσα από τη διάθεση και διάταξη. Πιθανών να υπάρχουν κι άλλες πού όμως; Mέσα στην πολλαπλότητα.
Ο κόσμος είπε στο Περί ψυχής, (μετάφραση Απόστολου Παπανδρέου), ότι λειτουργεί με την έλξη και την Άπωση. Η κίνηση είναι οργανική. Γιατί σε μια άρθρωση το κυρτό και το κοίλο είναι το μεν ένα τέλος και το άλλο αρχή. Γι αυτό πρέπει ένα σημείο να μένει λέει ακίνητο όπως είναι στον κύκλο το κέντρο κι από εκεί να αρχίζει η κίνηση.
Στο στίχο 433 β, μας πληροφορεί περί κινήσεως και αυτά όλα μας τα αναφέρει στην παράγραφο 25 Πάντα γαρ ώσει και έλξει κινείται διό δει, ώσπερ εν κύκλω μένειν τι και εντεύθεν άρχεσθαι και κίνησιν.
Ώσει είναι η Απωση, Το απωστικώς κινούμενο.
(Αριστοτέλους, Περί Ψυχής, 433 β, σελ. 161).
Τι μας λέει εδώ αυτομάτως ότι θα υπολογίσουμε τα άϋλα να λειτουργούν αντιστρόφως ανάλογα από το δικό μας κόσμο. Ανάλογα με το που βρισκόμαστε. Μέσα από τα ποσά που μας αναλογούν από τον αντίθετο αυτό κόσμο. Και τι άλλο μας αφήνει να καταλάβουμε πώς λειτουργεί το ακίνητο κινούν.
Επιπλέον έχουμε από εκεί την ποιητική που απορρέει και είναι η επιστήμη της παραγωγής, η αρχιτεκτονική του τεχνίτη.
Επίσης, έχουμε τεχνολογία από εκεί και ύστερα. Με άπειρες κατασκευές κι εντός αλλά κι εκτός γης.
Εκτός γης τι μπορεί να είναι; Mια άλλη φυσική μηχανική, π.χ. η μετά τα φυσικά μηχανική. Αν έχουμε τα αντίθετα δηλαδή αυτό το κάτι άλλο, μια άλλη αρχή ανώτερη όπως μας λέει αυτή έχει εκεί λειτουργία αντιστρόφως ανάλογη με τη δική μας.
Στο δεύτερο βιβλίο στα Μετά τα Φυσικά κάνει τη διάκριση για την Ενέργεια και τη δύναμη αλλά τις υπολογίζει σε όλο του το έργο, είναι θεμελιώδεις αρχές, όπως παρατηρούμε. Αποτελούν σημεία τομής πάνω στη συλλογιστική του, όταν αναπτύσσει το φιλοσοφικό του σύστημά όσον αφορά τα κατηγορήματα και άλλους υπολογισμούς που κάνει, μέσα στο Όργανο καθώς και σε ότι άλλο μας άφησε.
Κι αυτό το καταλαβαίνουμε όταν μας λέει ότι από την Ενέργεια και τη Δύναμη να προτιμάμε την Ενέργεια γιατί αυτή είναι αρχαιότερη. Δηλαδή άρχεται. Πού άρχεται; στην καθολικότητα. Στην πρώτη θεολογία.
Πόσο άρχεται, έχει την ποσότητα, την ποιότητα τον τύπο της η ενέργεια, έτσι μας έμαθε να τα υπολογίζουμε.
Είναι πολύ κατανοητό εφόσον έχουμε τα αντίθετα έχουμε τα εναντία και τις εναντιώσεις η Δύναμη φύσει να άρχεται. Πού άρχεται όμως; στη γη
Αυτά είναι πολύ σημαντικά σημεία στην έρευνα γιατί αν δεν καταλάβουμε ότι μιλάει για κάτι έξω από εμάς αλλά έχει άμεση σχέση σε εμάς γιατί έχει γίνει ένα με την ύλη αυτό που λέμε σήμερα στο μικρόκοσμο και στο μακρόκοσμο δεν θα κατανοήσουμε πώς συμπεριφέρεται αυτό ως ανώτερη αρχή.
Ο Αριστοτέλης θα μπορούσαμε να πούμε ακόμη ότι μιλάει για την εξέλιξη του μέλλοντος πάντα μέσα από την παρατήρηση που λέγαμε και στην αρχή και που μπορεί να έλθει. Πώς όμως; Από μια ανώτερη αρχή.
Συμπέρασμα
Αναμφισβήτητα με την Αριστοτελική συλλογιστική αυτή, εκτός από την ηθική μας βελτίωση για έναν ανώτερο ηθικό πολιτισμό, υπάρχει και η γνώση για το κόσμο. Η δικαιοσύνη και η ελευθερία που είναι η Σωτηρία.
Το σύμπαν του Αριστοτέλη διδάσκει την αρετή και την αλήθεια. Έναν κόσμο έξω από κάθε δογματισμό και μια σκέψη απελευθερωμένη ώστε να εξυψώνει τον ίδιο τον άνθρωπο. Γιατί ήταν μέγας επιστήμων και ανθρωπιστής. Ασχολήθηκε με τα προβλήματα και τα ανθρώπινα ιδανικά πώς θα ξεχωρίσουμε την αλήθεια από το ψεύδος. Πώς μπορούμε αυτά να τα κάνουμε πράξη με έναν μοναδικό τρόπο.
Ήθελε να μας βγάλει από τη πλάνη. Μήπως σήμερα με όσα συμβαίνουν δεν έχουμε πλανηθεί; Πόσο χρήσιμος είναι ο Αριστοτέλης άραγε για να βρούμε την αλήθεια και το μέσο όρο που έβρισκε στο σύστημά του δηλαδή τη χρυσή τομή στο πρόβλημα αναζητώντας την αλήθεια.
Την αγωγή και τη παιδεία την είχε σε πρώτη προτεραιότητα ώστε να έχουμε υγιείς πολίτες στη κοινωνία.
Αναρωτηθείτε τι παιδεία έχουμε πόσο χειραγωγείται η γνώση και πόσο διαστρεβλώνουμε την αλήθεια. Και πόσο τορπιλιζόμαστε κάθε μέρα με ένα μεγάλο όγκο πληροφοριών που λαμβάνουμε, με ποια κριτήρια τα επιλέγουμε για να βαδίσουμε.
Έχουμε μια πανδημία, μια εμπόδιση στην καθημερινότητα χρειάζεται λογική και μέτρο σε όλα ώστε να ξεφύγουμε από κινδύνους που ελλοχεύουν. Άραγε, πόσο είμαστε έτοιμοι για την στέρηση. Πόσο χαλιναγωγήσαμε τα πάθη μας σε αυτή τη δοκιμασία. Μόνο η λογική θα μας θεραπεύσει, γιατί αυτή άρχεται κι έχει και το τέλος την τελείωση μέσα δηλαδή κρύβει έναν σκοπό για το σπουδαίο και το αγαθό. Και θα φανερωθεί αυτός αργά ή γρήγορα θα εκδηλωθεί. Βάσει της θείας νομοτέλειας.
Ο Αριστοτέλης με την οντολογική σκέψη και την τελολογική ερμηνεία, μας έφερε μέσα στον αισθητό κόσμο της ύλης τη θεία νομοτέλεια. Την κατέβασε κάτω εδώ στο δικό μας στερέωμα στον τόπο μας και τα απέδειξε όλα.
Μας εξήγησε την τελευταία αιτία και ποιος ο σκοπός το τέλος, ως προς τι γίνεται κάτι και αναλύοντας τα κατηγορήματα, τα είδη, την αιτία, το ποσό τη διάθεση, τα ταυτά, τη μορφή, τη Δύναμη, την έξι, την αρχή, το Όν, την ουσία, και άλλους όρους. Μας έδειξε πως λειτουργούν.
Είναι σε πλήρη διάταξη και έχουν αίτιο και αποτέλεσμα με νομοτέλεια . Κι αυτό γίνεται μέσα από μια εξέταση και μέσα από μια θεωρητική Φιλοσοφία που ονόμασε Πρώτη θεολογία ή πρώτη φιλοσοφία. Είναι καθολική ουσία αυτή, αφού είναι η πρώτη. Όπως είπε είναι η ύψιστη επιστήμη.
Αδιαμφισβήτητα πολλές γενιές ακόμη θα ασχοληθούν με τη φιλοσοφική μέθοδο αυτού του σπουδαίου άνδρα, προσπαθώντας να την αποκωδικοποιήσουν αναζητώντας την αλήθεια κι όπως έχω ξαναπεί ό,τι ανώτερο φτιάξουμε στο μέλλον δεν μπορεί να είναι άλλο παρά Αριστοτελικό.
Στην τεχνολογία δεν θα είναι τίποτα τέλειο και ολοκληρωμένο αν δεν είναι μέσα από τον Αριστοτέλη διότι είχε δει το σύμπαν πώς λειτουργεί και πως αυτό είναι φτιαγμένο, ασχέτως αν υποστήριξε ότι είχε κέντρο τη γη, τα υπόλοιπα ως προς τις λειτουργίες που είπε ήταν σωστά.
Πάνω από όλα μας έδειξε το δρόμο για το ασύλληπτο. Θα μας οδηγήσει ακόμα πιο πέρα στο Πέρας γιατί μέσα σε όλα αυτά που είπαμε μας ανοίγει και το δρόμο για τα άστρα.
Όλα όσα είπα εδώ σήμερα είναι ένας μικρός φόρος τιμής για εκείνον.
Η παρακαταθήκη που μας άφησε είναι πάρα πολύ μεγάλη!
Είναι μεγάλη γιατί η φιλοσοφία του σημαίνει μας ανοίγει το δρόμο τον ορίζοντα για την τελειοποίηση και την εξέλιξη της συνείδησης όπως και την πραγμάτωση της φιλοσοφικής γνώσης.
Για τον Αριστοτέλη υπήρχε το θείο στοιχείο που κινούσε τα πάντα, η νομοτέλεια, επομένως ο δημιουργός δεν είχε και την έννοια που έχει για εμάς, ούτε κατείχε την ίδια θέση μέσα στην Αριστοτελική συλλογιστική.
Σας ευχαριστώ πολύ
Βιβλιογραφία ομιλίας
Αριστοτέλης, (2011). Ηθικά Ευδήμεια. Μετάφρ. Νικ. Κυργιόπουλος, τόμος Β΄ . Αθήνα: Βιβλιοθήκη των Ελλήνων, Γεωργιάδης.
Αριστοτέλης. (χ.χ.ε). Μετά τα Φυσικά. Μετάφρ. Νικ. Κυργιόπουλος, τόμος Α΄. Αθήνα: Βιβλιοθήκη των Ελλήνων, Γεωργιάδης.
Αριστοτέλης. (χ.χ.ε). Μετά τα Φυσικά. Μετάφρ. Νικ. Κυργιόπουλος, τόμος Β΄. Αθήνα: Βιβλιοθήκη των Ελλήνων, Γεωργιάδης.
Αριστοτέλης. (2001). Περί Ψυχής. Μετάφρ. Απ. Παπανδρέου. Αθήνα: Βιβλιοθήκη των Ελλήνων, Γεωργιάδης.